Zintegrowane Inwestycje Terytorialne (ZIT) to narzędzie pobudzające rozwój lokalny, wynikające ze strategii terytorialnych. ZIT jest przeznaczony dla Miejskich Obszarów Funkcjonalnych (MOF) w szczególności miast średnich tracących funkcje społeczno-gospodarcze (w skład których wchodzą także obszary wiejskie) oraz wszystkich innych MOF wyznaczonych w strategiach rozwoju województw, w tym MOF ośrodków wojewódzkich. Podstawą realizacji ZIT jest Plan działań ZIT lub Strategia rozwoju ponadlokalnego, spełniające wymogi określone w art. 23 Rozporządzenia ogólnego.
ZIT to forma współpracy samorządów współfinansowana ze środków Funduszy Europejskich. Przy pomocy tego instrumentu, partnerstwa jednostek samorządu terytorialnego miast i obszarów powiązanych z nimi funkcjonalnie mogą realizować wspólne cele i wskazują przedsięwzięcia, łączące działania finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Taka formuła umożliwia wyjście poza sztywne granice administracyjne samorządów, co ma się przełożyć na większe oddziaływanie realizowanych wspólnie przedsięwzięć. ZIT WrOF od początku istnienia działa w formie porozumienia zawartego pomiędzy JST. W dniu 9 lipca 2013 roku zostało podpisane Porozumienie w sprawie zasad współpracy Stron przy programowaniu, wdrażaniu, finansowaniu, ewaluacji, uzgadnianiu wspólnych inwestycji, bieżącej obsłudze i rozliczeniach ZIT WrOF na perspektywę UE 2014-2020.
ZIT WrOF, zgodnie z zapisami tzw. „Ustawy wdrożeniowej” z dnia 11. lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014–2020”, realizowany jest w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego na lata 2014-2020, na podstawie opracowanej Strategii ZIT. W tym sensie ZIT WrOF jest mechanizmem finansowym służącym realizacji projektów unijnych. Ponadto w związku z postanowieniami Rozporządzenia UE Nr 1301/2013 art. 7 ust. 4 oraz Rozporządzenia UE Nr 1303/2013 art. 36 ust. 3 i art. 123 ust. 6, władze miejskie pełniły rolę Instytucji Pośredniczącej w systemie wdrażania Regionalnego Programu Operacyjnego. Obecnie trwaja prace mające na celu dostosowanie dokumentów programowych związanych z nową perspektywą na lata 2021-2027 oraz jest opracowywana strategia ponadlokalna dla całego obszaru ZIT.
Ponadto ZIT WrOF, w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014–2020, realizowany był w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego na lata 2014-2020, na podstawie opracowanej przez Związek ZIT Strategii ZIT. W tym sensie ZIT WrOF jest mechanizmem finansowym służącym realizacji projektów unijnych. Wynegocjowana z Urzędem Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego alokacja z RPO WD 2014-2020, na realizację projektów ZIT WrOF opiewa na kwotę 291,25 mln EUR (w tym 240,8 mln EUR z EFRR i 50,45 mln EUR z EFS). Należy podkreślić, że na wartość 291,25 mln EUR sumują się dwie kwoty, tj. rezerwa krajowa zapisana w Umowie Partnerstwa 173 mln EUR oraz pula wydzielona z RPO WD przez UMWD 118,25 mln EUR.
W ramach ZIT WrOF strategicznymi obszarami wsparcia były następujące sektory (finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego):
- Wspieranie działań na rzecz racjonalizacji gospodarki energią w obiektach budownictwa mieszkaniowego i w obiektach użyteczności publicznej,
- Wsparcie infrastruktury transportu niskoemisyjnego (drogi rowerowe i węzły przesiadkowe),
- Racjonalizacja gospodarki wodno-ściekowej (aglomeracje do 10 tys RLM),
- Poprawa bezpieczeństwa i zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom,
- Poprawa dostępności transportowej drogowej i kolejowej,
- Wsparcie infrastruktury społecznej,
- Rewitalizacja społeczna i przestrzenna,
- Wsparcie infrastruktury edukacyjnej.
W przypadku projektów finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego, najważniejsze dziedziny to:
- Zapewnienie równego dostępu do edukacji przedszkolnej, podstawowej, gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej,
- Aktywna integracja,
- Dostosowanie systemów kształcenia i szkolenia zawodowego do potrzeb rynku pracy,
- Dostęp do wysokiej jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług społecznych,
- Godzenie życia zawodowego i prywatnego.
Ponadto Strategia ZIT WrOF służyła realizacji projektów komplementarnych planowanych do objęcia unijnym wsparciem w ramach krajowych programów operacyjnych (POIiŚ), wybieranych w trybie pozakonkursowym w specyficznych sektorach gospodarczych i publicznych.
W POIiŚ były wyodrębnione następujące pule środków finansowych dla ZIT WrOF:
- 13 164 948,00 EUR w ramach PI 4.iii kompleksowa modernizacja energetyczna budynków mieszkalnych.
- 11 524 013,00 EUR w ramach PI 4.v sieci ciepłownicze.
- 10 284 270,00 EUR w ramach PI 4.vi. sieci ciepłownicze w zakresie kogeneracji.
- 86 711 386,00 EUR w ramach PI 4.v transport miejski.
W ramach Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT) – instrumentu rozwoju terytorialnego na terenie Wrocławskiego Obszaru Funkcjonalnego (WrOF) udało się zrealizować od 2014 r. projekty, które w istotny sposób przyczyniły się do poprawy życia mieszkańców obszaru metropolitalnego w wielu istotnych obszarach, w tym w szczególności w zakresie: e-usług, edukacji, infrastruktury technicznej i społecznej, atrakcyjności inwestycyjnej i turystyczno-rekreacyjnej, rewitalizacji, ochrony środowiska, otoczenia biznesu oraz infrastruktury dostosowanej do potrzeb osób starszych.
Nowe drogi rowerowe, dodatkowe miejsca w żłobkach, czy zmodernizowane szkoły to tylko niewielki wycinek korzyści jakie osiągnęliśmy. Cieszy fakt, że z realizacji tych projektów skorzystali nie tylko mieszkańcy Wrocławia, ale również pozostali mieszkańcy WrOF.
Okres mijającej perspektywy finansowej, pokazał również wszystkim jak ważnym elementem funkcjonowania ZIT WrOF są realnie zawiązywane partnerstwa między gminami, a także innymi podmiotami. Jak realizacja wspólnych inicjatyw przyczynia się do budowy coraz silniejszego potencjału oraz przyciąga zarówno inwestorów jak i nowych mieszkańców. Tak szeroko zakrojone inwestycje i projekty wykraczające poza obszar jednej gminy możliwe były tylko dzięki współpracy i współdziałaniu.
Zintegrowane Inwestycje Terytorialne WrOF wniosły ogromną wartość dodaną poprzez realną szansę oddziaływania na obszar metropolitalny zgodnie ze zdiagnozowanymi potrzebami tego terenu. ZIT WrOF stał się platformą współpracy, wymiany doświadczeń oraz konsultacji, pozwalającą w nowy sposób postrzegać politykę wspierania rozwoju subregionalnego pomiędzy beneficjentami – w tym przede wszystkim JST wchodzącymi w jego skład.
Obecnie Zintegrowane Inwestycje Terytorialne Wrocławskiego Obszaru Funkcjonalnego są kontynuacją działań, które były realizowane w latach 2014-2020, przyczyniają się do osiągania europejskich celów ustalonych przez Unię Europejską w zakresie między innymi klimatu i energii. ZIT jest postrzegany przez Komisję Europejską, w projekcie Umowy Partnerskiej na lata 2021-2027, jako instrument planowania działań związanych m.in. z:
- ochroną środowiska,
- promowaniem czystej i sprawiedliwej transformacji energetycznej oraz zielonych i niebieskich inwestycji,
- gospodarką o obiegu zamkniętym,
- łagodzeniem zmian klimatu i przystosowaniem się do nich,
- zapobieganiem ryzyku i zarządzania ryzykiem,
- zrównoważoną mobilnoścą miejską,
- Ochroną, rozwojem i promowaniem publicznych zasobów turystycznych
- ochroną, rozwojem i promowaniem dziedzictwa kulturowego i usług w dziedzinie kultury,
- ochroną, rozwojem i promowaniem dziedzictwa naturalnego i ekoturystyki,
fizyczną regeneracją i bezpieczeństwem przestrzeni publicznych
Zadania i cele Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych :
- Odpowiadają na potrzebę realizacji wzajemnie zależnych i komplementarnych projektów wpływających na kwestie wykraczające poza poziom oddziaływania jednej gminy;
- Selekcjonują przedsięwzięcia istotne dla rozwoju regionu w oparciu o współpracę wielu podmiotów, podejmowaną w ramach obszarów funkcjonalnych;
- Realizują zintegrowane projekty odpowiadające kompleksowo na potrzeby i problemy obszarów metropolitalnych oraz sprzyjające ich rozwojowi, współpracy i integracji, przede wszystkim tam, gdzie skala problemów związanych z brakiem współpracy i komplementarności działań jest największa;
- ZIT-y stanowiły istotny element w procesie implementacji środków UE w perspektywie 2014-2020, stanowiąc Instytucję Pośredniczącą w systemie wdrażania RPO.
Obszar ZIT WrOF na 2021-2027
Dostrzegając korzyści wynikające z integracji jednostek samorządu terytorialnego na rzecz rozwoju społecznego i gospodarczego wspólnot samorządowych, a także mając na uwadze efektywne wykorzystanie środków unijnych przez Miejskie Obszary Funkcjonalne w ramach perspektywy finansowej 2021-2027, dnia 17 grudnia 2021 roku zostało podpisane nowe Porozumienie w sprawie zasad współpracy Stron przy programowaniu, wdrażaniu, finansowaniu, ewaluacji, uzgadnianiu wspólnych inwestycji, bieżącej obsłudze i rozliczeniach ZIT WrOF na perspektywę UE 2021-2027 Obszar ZIT został powiększony o 4 kolejne Gminy. Obecnie tworzy go 19 gmin :Gmina Wrocław, Gmina Jelcz–Laskowice, Gmina Kąty Wrocławskie, Gmina Oborniki Śląskie, Gmina Siechnice, Gmina Sobótka, Gmina Trzebnica, Miasto Oleśnica, Miasto Oława, Gmina Czernica, Gmina Długołęka, Gmina Dobroszyce, Gmina Kobierzyce, Gmina Miękinia, Gmina Oleśnica, Gmina Oława, Gmina Wisznia Mała, Gmina Zawonia, Gmina Żórawina.
Prezydent Wrocławia jest liderem „Porozumienia międzygminnego w sprawie zasad współpracy stron porozumienia przy programowaniu, wdrażaniu, finansowaniu, ewaluacji, uzgadnianiu wspólnych inwestycji, bieżącej obsłudze i rozliczeniach ZIT WrOF”. Funkcje administracyjne ZIT WrOF realizuje wydzielone w strukturach Urzędu Miejskiego Wrocławia Biuro ZIT WrOF, w skład którego wchodzą dwa zespoły: ds. Monitoringu, Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna i Informacji oraz ds. Programowania i Wdrażania. Ponadto funkcję programowo-opiniodawczą w systemie wdrażania ZIT WrOF pełni Komitet Sterujący ZIT WrOF (przedstawiciele gmin wchodzących w skład ZIT WrOF), natomiast funkcję konsultacyjno-opiniodawczą ‒ Rada ZIT WrOF (przedstawiciele środowiska biznesowego, społecznego i naukowego, przedstawiciel Marszałka Województwa Dolnośląskiego oraz przedstawiciele podmiotów społecznych).
